निरर्थक जीवन

भनौं मेरो दैनिकी यू गेटबाटै सुरु हुन्छ त्यसअघिको समयलाई पनि अघिल्दै दिनको आखिरी समयसम्झन्छु अर्थात् सधैं बिहानको नौ बजेपछि मेरा लागि एउटा नयाँ दिनको ढोका खुल्दछ कसैको पर्खाइमा केही समय बिताइदिन्छु बनेपा फास्टफुड त्यही केन्द्र हो मेरा साथीहरुका लागि हो-हल्ला गर्ने अझ भनौं गफगर्ने खाली समय त्यहाँ राम्रैसँग बित्छ तर आज हातमा एउटा उपन्यास कक्षामा पुग्नुअघि सिध्याउनुपर्नेहुनाले एकचित्त भएर त्यसैमा घोरिइरहेको छु मेरो ध्यान एकाएक किताबमै तानिन्छ पचासौं पृष्ठमाआइपुग्दा मात्र उपन्यासले आम पाठकमाझ केही न्याय गर्न खोजेको भान हुन्छ तर पनि यसको मुख्य पात्रहरुसुयोगबीर सकमबरीबीचको सम्बन्धले स्पष्ट रुप नपाउँदा भने जीवनप्रति निरर्थकताबोध हुन्छ
एकपटक फेरि टाउको उठाएर वरिपरी हेर्छु गेट वरिपरी युवायुवतीका विभिन्न आकृतिहरु देख्छु तर मेराआँखाले कुनै पि्रय आकृति ठम्याउँन सक्तैनन् निराश मनले पुनः किताबतिरै आँखा डुलाउँछु

बांकी

जनयुद्ध र नेपाली सञ्चार माध्यम


चन्डिराज दाहाल/नबिला बानु
विश्व परिवेशमा पत्रकारको हत्या :
बितेको एक दशक विश्वमा पत्रकार तिनका सहयोगी गरी ११ सयभन्दाबढीको हत्या भएको खास गरी सन्२००३ यता पत्रकारहरु मारिनेत्रm ह्वात्तै बढेको इन्टरनेसनल न्युज सेफ्टी इन्स्िटच्युटलेप्रकाशित गरेको पत्रकारको सुरसासम्बन्धी पहिलो विस्त ृतसभर्ेअनुसार पछिल्ला दस बर्समा प्रत्येक हप्ता दुर्इ जना पत्रकारमारिए इन्स्िटच्युटले सार्वजनिक गरेको उत्तm तथ्यांकअनुसार सन्२००६ मा सय ६७ पत्रकारमारिए सन्२००५ मा यो संख्या सय ४९ थियो भने सन्२००४ मा सय ३१ जना पत्रकार मारिएकाथिए सन्२००३ मा ९४, सन्२००२ मा ७० सन्२००१ मा सय पत्रकार मारिएका थिए यीमध्येधेरैजसो पत्रकारको हत्या समाचार संकलनका त्रmममा नभर्इ नियोजित ढंले योजनाबद्ध रुपमागरिएको पाइन्छ अन्तर्राष्टि्रय पत्रकार महासंघ (आर्इएफजे)का अनुसार पत्रकार हत्यामा संलग्नहुनेमा राजनीतिक उद्देश्यले प्रेरित समूह सङ्गठित गिरोह बढी रहेको पाइन्छ
‍‍ ‍
नेपालमा पत्रकार हत्याको तस्बिर :
विश्वको सन्दर्भलार्इ छाडेर नेपालकै अवस्थालार्इ केलाउन थालौं ।पत्रकार हत्याको तस्बिर यहाँकोपनि उत्तकिै कहालीलाग्दो पाइन्छ समाचार लेखेकाई कारन पत्रकारलार्इ सताउने, आस्थाकै आधारमाबन्दी बनाउने या सत्ताको आलोचना गरेकै आधारमा धम्क्याउने त्रm नयाँ होइन पत्रकारिताकोसुरुवातसँगै यो त्रm चलेको पञ्चायतकाल प्रेसमाथि दमनको दर्दनाक इतिहास हो राज्यकाआडमा गोलीकान्डको घटना पनि त्यसैबेला भयो त्यसअघि पछिका पनि त्यस्ता थुप्रै घटना दर्ताभएका छन्।जनयुद्ध नेपाली प्रेसमाओवादी आन्दोलनको प्रत्यस प्रभाव काठमाडौंजस्ता शहरी सेत्रमा सम्पन्न वर्गमा सुरुका बर्सहरुमा ज्यादै न्यून देखियो सुरुका बर्सहरुमाजनयुद्ध 'कथित' मै सीमित रह्यो तर, विस्तारै साथीभाइ आफन्त तथाचिनेजानेका मानिसहरु मारिन थालेपछि नेपाली प्रेस एकाएक उदार देखिनथालेको थियो पछि 'कथित', 'भूमिगत' जस्ता शब्द हटाएर 'माओवादी' लेख्नथालियो माओवादी सवालमा भने प्रेस अलि खुम्चको थियो जस्तै एउटाघटना :माओवादीले बाटो ढुकेर लुटपाट गरेको भन्दै देशान्तरले त्यस्तोआन्दोलनको आैचित्य नहुने समाचार लेखेको थियो पछि एकअन्तर्वार्तामा डा. बाबुराम भट्टरार्इले देशान्तरका सम्पादकलार्इ खाल्डोमाहाल्नुपर्छ भन्ने अभिव्यत्तmि दिए उत्तm अभिव्यत्तmिले नेपाली प्रेस माओवादीबाट प्रत्यस मारमापरेको थियो

बांकी ....

मिडियामा महिला


देशमा गण्ातन्त्र स्थापना भइसक्दा पनि नेपाली सञ्चार माध्यमहरुमा लैङि्‍गक समतामुलक सूचना सामग्रीले स्थान पाउन सकेका छैनन्‍ । पुरुष्ाप्रधान नेपाली समाजमा महिलाको अवस्थामा भने खासै परिवर्तन आउन सकेको छैन । घर, परिवार र समाजमा मात्रै होइन, सञ्चार माध्यमहरुमा समेत महिलालार्इ कमजोर पक्ष्ाका रुपमा लिइने गरिन्छ ।सञ्चार माध्यमले महिलाका विष्ायमा समाचार सम्प्रेष्ाण्ा गरे पनि सम्पादकीय, मुख्य समाचार जस्ता महत्वपूर्ण्ा स्थानमा भने महिलालार्इ ल्याउन सकेका छैनन्‍ । विशेष्ागरी यौन, दुर्घटना, अपराध जस्ता विष्ायमा मात्रै महिलाले स्थान पाउने गरेको पाइन्छ । हालै बनेपामा आयोजित सञ्चार माध्यममा महिला सहभागिता सम्बन्धी एक कार्यत्रmममा प्रेस चौतारी काभ्रे शाखाका उपाध्यक्ष्ा पूर्ण्ाचन्द्र सिग्देल, प्रेस युनियन काभ्रे शाखाका अध्यक्ष्ा भीम गौतम, नेपाल पत्रकार महासंघ काभ्रेका सचिव महेश पौडेल, पूर्व सभापति र्इश्वरी ओभmा लगायतले सो कार्यत्रmमले आफूहरुलार्इ महिलाप्रति संवेदनशील हुन सचेत गराएको बताए । 'गलत समाचारप्रति प्रतिवाद गनर्े प्रव ृत्त िबढेको भएपनि लैङि्‍गक विभेदलार्इ हेनर्े हो भने कतिपय सामग्रीका कारण्ा महिलाहरुले मानसिक पीडा व्यहोनर्ु परेको छ'(कार्यत्रmममा रमा दाहालåारा प्रस्तुत आधारपत्रमाथि टिप्पण्ाी गर्दै इन्सेक काभ्रेका प्रतिनिधि भोजराज तिमल्सिनाले भने('बलात्क ृत महिला, उत्पिडनमा परेका बालिका र एड्‍सबाट पीडितहरुको तस्बिरसमेत पत्रपत्रिकामा आउने गरेकाले सिंगो नेपाली प्रेसले बेइज्जती खेप्नुपरेको छ ।'संख्याको द ृष्टिले नेपालका अखबारको आधा संख्या काठमाडौंमा छ । तर, वित्रmीवितरण्ाको हिसाबले यो भिन्नता धेरै ठूलो छ । नेपालका सञ्चारकर्मीको दुर्इ(तिहार्इ संंख्या उपत्यकामै छ । यसअर्थमा नेपालको पत्रकारिता एउटै सहरमा मात्र बढी केन्दि्रत देखिन्छ । यसले दुर्गम भेगका महिलाको आवाज समेट्‍न सकेको छैन ।

चिनियाँ भासाप्रति बढ्‍यो आकर्सन



'नि खावो नाला !' निकै रमाइलो मान्दै रश्मी अग्रवाल आफ्‍नी सहपाठीलार्इ चिनियाँ भासामा 'हेलो नबिला !' भन्दै थिइन्‍ । भर्खरभर्खर केही नयाँ शब्दहरु सिकेकी नबिलाले पनि तत्काल उत्तर दिइहालिन्‍, 'नि खावो स्मीं । नि माङ्‍ मा ?' प्रतिउत्तरमा उनले अर्को प्रश्न पनि थपिहालिन्‍( 'तिमी अलि व्यस्त छौ कि ?'उनीहरुजस्तै काठमाडौं विश्वविद्यालयमा मिडिया स्टडीज अध्ययनरत पहिलो र दोस्रो बर्सका गरी करिब ३५ विद्यार्थीहरुको ध्यान अहिले चिनियाँ भासातफ आकर्सित भएको छ । काठमाडौं विश्वविद्यालय अन्तर्गत स्थापना भएको कन्फ्‍युसियस इन्स्िटच्युटले नि:शुल्क रुपमा सिकाउने भएपछि उनीहरुमा एउटा नयाँ भासा सिक्ने इच्छा जाग्यो । 'चिनियाँ भासा निकै रमाइलो रहेछ'(दोस्रो बर्सका शेखर केसी भन्छन्‍, 'भासासँगै त्यस देशको सँस्क ृति बुभिmने हुँदा हाम्रा लागि चिनियाँ भासा सिक्नु आवश्यक रहेछ ।''पुरुइमु, नि न्यूँ फङियो ना ? नयाँ शब्द उच्चारन गर्न अप्ठ्‍यारो मान्दै दोस्रो बर्सका राजन कठेतले छेउमा बसेका प्रेम शेर्पालार्इ जिस्काइहाले, 'प्रेम तिम्री प्रेमिकाको खबर के छ ?' आफ्‍नो नाम 'पुरुइमु' राखिदिने शिसिकातिर हेर्दै उनी हाँसे र चिनियाँ भासामै उत्तर दिए, 'ता खेन खावो(उनी ठिकै छिन्‍ ।' विश्वविद्यालयमा चिनियाँ भासा अध्यापन गनर्े शिसिका लियोले सबैलार्इ उपनाम दिएपछि विद्यार्थीहरु एक(अर्काको नाम बोलाउँदै हाँस्न थाले । 'आफ्‍नै नाम पनि अरु भासामा सुन्दा हास उठ्‍दोरहेछ'(प्रथम बर्सका रुविन मानन्धरले भने,'अब मिसलार्इ पनि हामी नेपाली नाम दिनुपर्ला ।'चिनियाँ भासा सँगसँगै देशको सँस्क ृतिलार्इ विश्वभर फैल्याउने उद्देश्यले चीनस्थित कन्फ्‍युसियस इन्स्िटच्युटले ६५ देशहरुमा करिब ६ सय वटा शाखाहरुको स्थापना गरेको छ । महान्‍ दार्शनिक कन्फ्‍युसियसको विचार र दर्शनलार्इ आत्मसात्‍ गर्दै नेपालमा पनि काठमाडौं विश्वविद्यालय अन्तर्गत सन्‍ २००७ को जुन महिनामा उत्तm इन्स्िटच्युटको स्थापना भएको हो । इन्स्िटच्युटले 'बेसिक', 'स्पेशल' र 'टिचिङ' गरी तीन तहका कसा सञ्चालन गरिरहेको छ । 'बेसिक कसा अन्तर्गत दैनिक चिनियाँ कार्यहरु, चिनियाँ सँस्क ृति र जनजाति तथा इतिहास, भूगोल र चाडपर्वका बारेमा आधारभूत ज्ञान दिइन्छ ।इन्स्िटच्युटले हाल चिनियाँ भासा अध्ययनरत विद्यार्थीमध्ये सोही भासामा थप अध्ययनका लागि चीन जान चाहने १ हजार विद्यार्थीलार्इ छात्रव ृत्त िप्रदान गनर्ेछ । त्यसो त उत्तm भासा सिकेका विद्यार्थीहरुलार्इ चीन भ्रमनको समेत अवसर दिइनेछ । 'एउटा नयाँ भासा सिक्नु भनेको पुन: अर्को पटक जन्मनु हो । नयाँ भासाले हामीलार्इ नयाँ जीवनशैली र सँस्क ृतिसँग परिचित गराउँछ'( नेपाल र चीनबीचको सम्बन्धलार्इ प्रभावकारी बनाउन चिनियाँ भासा सिक्नु महत्वपूर्न हुने बताउँदै काठमाडौं विश्वविद्यालय भासा तथा आमसञ्चार विभागका प्रमुख डा. जंगब चौहान भन्नुहुन्छ, 'अभm 'मिडिया अध्ययनका विद्यार्थीहरुका लागि त यो निकै महत्वपूर्न हुनसक्छ ।' त्यसो त मिडिया स्टडिजबाहेक काठमाडौं विश्वविद्यालयका अरु संकायका इच्छुक केही विद्यार्थीहरु पनि यो भासा सिक्दैछन्‍ । ग्वार्कोस्थित इन्स्िटच्युटमा यो भासा सिक्नेहरुको संख्या हाल ३ हजार रहेको छ ।

'तिम्रै लागि !'


सन्चयनै भेटेपछि एउटा गजल चोरिहालेँ

आफ्नै जस्तो पारिकन कागचमा कोरिहालेँ ।



'उनकै कसम उनकै लागि सिसामाथि नाची आएँ

भोकाएकी बघिनीलाई झुक्याएर भागिहालेँ ।'



भावनाका तरेलीमा डुबेपछि उनीसामू

मनभित्रका गाँठ्ठी कुरा एकैपटक खोलिहालेँ ।



अस्तिमात्र देख्दा उनलाई को-हो को-हो लागेको थ्यो

आज मेरो जिन्दगी नै उपहार छ भनिहालेँ ।



उनकै नामका तस्बिर छन् मनका यी पत्रभित्र

पत्र पल्टाई 'तिम्रै लागि !' रगतले लेखिहालेँ ।