नेपालको संविधानमा प्रेस स्वतन्तता
२०६२÷६३ सालमा भएको जनआन्दोलनको सफलता पश्चात २०६३ साल फागुन १ गते प्रतिनिधिसभाद्वारा सर्वसम्मतिबाट पारित गरी नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ जारी भयो । उक्त संविधानको भाग ३ ले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतासहितका मौलिक हकको प्रत्याभूति गरेको छ । धारा १२ ३ क। ले प्रत्येक नागरिकलाई विचार तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको अधिकार प्रदान गरेको छ । त्यसैगरी धारा १५ मा मौलिक हक अन्तर्गत प्रकाशन प्रसारण तथा छापा लगायतका अन्य जनुसुकै माध्यमबाट कुनै समाचार सम्पादकीय लेख रचना वा अन्य कुनै पाठ्य श्रव्यदृश्य सामग्रीको प्रकाशन प्रसारण गर्न छाप्नुपूर्व प्रतिबन्ध लगाइने छैन । सो संविधानको धारा २७ मा सूचनाको हकसम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । यो संविधानले पनि छापाखाना तथा प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०४८ लाई अङ्किार गरेको छ ।
छापाखाना तथा प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०२८
नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा १२९ बमोजिम मन्त्रिपरिषद्को सल्लाह र सम्मतिबाट बनाइएको ुछापाखाना र प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०४८ु लाई नै अन्तरिम संविधानले पनि लागू गरेको छ । यसमा ७ वटा परिच्छेद र ४१ वटा दफा रहेका छन् । वि।सं। २०५६ सालमा यो ऐन पहिलो पटक संशोधित भएको थियो ।
उद्देश्यहरु ः
ड्डविभिन्न वर्ग र क्षेत्रका जनताबीच सुसम्बन्ध सदाचार शिष्टाचार एवं नैतिकता राख्ने ।
ड्डदेशको पत्रकारिता क्षेत्रले अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रतालाई मर्यादित एवं जिम्मेवारीपूर्ण तवरले स्वतन्त्र र निर्भिक भई उपभोग गर्न सक्ने वातावरण सृजना गर्न ।
ड्डछापाखाना र प्रकाशनका सम्बन्धमा समयानुकुल कानुनी व्यवस्था गर्न ।
परिच्छेद १मा उक्त ऐनको दफा १मा संक्षिप्त नाम र प्रारम्भ र दफा २ मा छापाखाना प्रकाशन किताब समाचार जस्ता शब्दहरुको परिभाषा दिइएको छ ।
परिच्छेद २ मा छापाखाना सम्बन्धी व्यवस्था छ । यस अन्तर्गत दफा ३ मा छापाखाना दर्ता गर्नुपर्ने प्रावधान छ भने दफा ४ अन्तर्गत छापाखाना बन्द वा जफत नगरिने भन्ने शीर्षकमा दफा ३ बमोजिम दर्ता भएको छापाखानाले समाचार लेख वा अन्य पाठ्यसामग्री मुद्रण गरेवापत त्यस्तो छापाखाना बन्द वा जपत गरिने छैन भन्ने उल्लेख छ ।
त्यसैगरी परिच्छेद ३ मा किताबसम्बन्धी व्यवस्था छ । दफा ५ मा ुकिताब दर्ता गर्नेु दफा ६ मा ुकिताबमा उल्लेख गर्नुपर्ने कुराहरु छन् ।
त्यसैगरी परिच्छेद ४ को दफा ७ मा पत्रपत्रिका दर्ता गर्नुपर्ने प्रावधान उल्लेख छ । यसमा ११ उपदफा छन् । दफा ८ मा पत्रपत्रिकाको स्वामित्व हस्तान्तरसण दफा ९ मा पत्रपत्रिकामा उल्लेख गर्नुपर्ने कुरा दफा ९ को क मा पत्रपत्रिकाको न्यूनतम आकार र पृष्ठ संख्या बारे उल्लेख छ । दफा १० मा पत्रपत्रिका प्रकाशन सम्बन्धी प्रावधान छ । दफा ११ मा प्रकाशन बन्द गरेको सूचना दिनुपर्ने दफा १२ मा पूर्व प्रतिबन्ध नलगाइने दफा १३ मा पत्रपत्रिका दर्ता खारेज नगरिने दफा १४ मा प्रकाशनमा प्रतिबन्ध दफा १५ मा प्रकाशनमा निषेध दफा १६ मा विदेशी प्रकाशनको पैठारीमा नियन्त्रण दफा १७ मा प्रतिबन्धित प्रकाशन वा निषेधित प्रकाशन निकासी बिक्री वितरण आदि गर्न नहुने उल्लेख छ ।
दफा १८ पहिलो संशोधन २०५६ द्वारा खारेज भएको छ ।
परिच्छेद ५ मा प्रेस रजिष्ट्रार प्रेस प्रतिनिधि तथा स्वतन्त्र पत्रकारसम्बन्धी व्यवस्था छ । दफा १९ मा प्रेस रजिस्ट्रार २० मा प्रेस प्रतिनिधिसम्बन्धी व्यवस्था छ ।
परिच्छेद ६ मा दण्ड सजायको व्यवस्था छ । दफा २१ मा प्रमाणपत्र नलिई छापाखाना साचालन गरेमा २२ मा झुटा विवरण दिएमा २३ किताब नबुझाएमा २४ मा उल्लेख गर्नुपर्ने कुरा उल्लेख नगरेमा दफा २६ मा अनधिकृत तवरले प्रकाशन प्रकाशित गर्ने दफा २७ प्रतिबन्धित प्रकाशन वा निषेधित प्रकाशन प्रकाशित गरेमा विभिन्न दण्ड सजाय गरिने उल्लेख छ ।
२०६२÷६३ सालमा भएको जनआन्दोलनको सफलता पश्चात २०६३ साल फागुन १ गते प्रतिनिधिसभाद्वारा सर्वसम्मतिबाट पारित गरी नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ जारी भयो । उक्त संविधानको भाग ३ ले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतासहितका मौलिक हकको प्रत्याभूति गरेको छ । धारा १२ ३ क। ले प्रत्येक नागरिकलाई विचार तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको अधिकार प्रदान गरेको छ । त्यसैगरी धारा १५ मा मौलिक हक अन्तर्गत प्रकाशन प्रसारण तथा छापा लगायतका अन्य जनुसुकै माध्यमबाट कुनै समाचार सम्पादकीय लेख रचना वा अन्य कुनै पाठ्य श्रव्यदृश्य सामग्रीको प्रकाशन प्रसारण गर्न छाप्नुपूर्व प्रतिबन्ध लगाइने छैन । सो संविधानको धारा २७ मा सूचनाको हकसम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ । यो संविधानले पनि छापाखाना तथा प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०४८ लाई अङ्किार गरेको छ ।
छापाखाना तथा प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०२८
नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा १२९ बमोजिम मन्त्रिपरिषद्को सल्लाह र सम्मतिबाट बनाइएको ुछापाखाना र प्रकाशन सम्बन्धी ऐन २०४८ु लाई नै अन्तरिम संविधानले पनि लागू गरेको छ । यसमा ७ वटा परिच्छेद र ४१ वटा दफा रहेका छन् । वि।सं। २०५६ सालमा यो ऐन पहिलो पटक संशोधित भएको थियो ।
उद्देश्यहरु ः
ड्डविभिन्न वर्ग र क्षेत्रका जनताबीच सुसम्बन्ध सदाचार शिष्टाचार एवं नैतिकता राख्ने ।
ड्डदेशको पत्रकारिता क्षेत्रले अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रतालाई मर्यादित एवं जिम्मेवारीपूर्ण तवरले स्वतन्त्र र निर्भिक भई उपभोग गर्न सक्ने वातावरण सृजना गर्न ।
ड्डछापाखाना र प्रकाशनका सम्बन्धमा समयानुकुल कानुनी व्यवस्था गर्न ।
परिच्छेद १मा उक्त ऐनको दफा १मा संक्षिप्त नाम र प्रारम्भ र दफा २ मा छापाखाना प्रकाशन किताब समाचार जस्ता शब्दहरुको परिभाषा दिइएको छ ।
परिच्छेद २ मा छापाखाना सम्बन्धी व्यवस्था छ । यस अन्तर्गत दफा ३ मा छापाखाना दर्ता गर्नुपर्ने प्रावधान छ भने दफा ४ अन्तर्गत छापाखाना बन्द वा जफत नगरिने भन्ने शीर्षकमा दफा ३ बमोजिम दर्ता भएको छापाखानाले समाचार लेख वा अन्य पाठ्यसामग्री मुद्रण गरेवापत त्यस्तो छापाखाना बन्द वा जपत गरिने छैन भन्ने उल्लेख छ ।
त्यसैगरी परिच्छेद ३ मा किताबसम्बन्धी व्यवस्था छ । दफा ५ मा ुकिताब दर्ता गर्नेु दफा ६ मा ुकिताबमा उल्लेख गर्नुपर्ने कुराहरु छन् ।
त्यसैगरी परिच्छेद ४ को दफा ७ मा पत्रपत्रिका दर्ता गर्नुपर्ने प्रावधान उल्लेख छ । यसमा ११ उपदफा छन् । दफा ८ मा पत्रपत्रिकाको स्वामित्व हस्तान्तरसण दफा ९ मा पत्रपत्रिकामा उल्लेख गर्नुपर्ने कुरा दफा ९ को क मा पत्रपत्रिकाको न्यूनतम आकार र पृष्ठ संख्या बारे उल्लेख छ । दफा १० मा पत्रपत्रिका प्रकाशन सम्बन्धी प्रावधान छ । दफा ११ मा प्रकाशन बन्द गरेको सूचना दिनुपर्ने दफा १२ मा पूर्व प्रतिबन्ध नलगाइने दफा १३ मा पत्रपत्रिका दर्ता खारेज नगरिने दफा १४ मा प्रकाशनमा प्रतिबन्ध दफा १५ मा प्रकाशनमा निषेध दफा १६ मा विदेशी प्रकाशनको पैठारीमा नियन्त्रण दफा १७ मा प्रतिबन्धित प्रकाशन वा निषेधित प्रकाशन निकासी बिक्री वितरण आदि गर्न नहुने उल्लेख छ ।
दफा १८ पहिलो संशोधन २०५६ द्वारा खारेज भएको छ ।
परिच्छेद ५ मा प्रेस रजिष्ट्रार प्रेस प्रतिनिधि तथा स्वतन्त्र पत्रकारसम्बन्धी व्यवस्था छ । दफा १९ मा प्रेस रजिस्ट्रार २० मा प्रेस प्रतिनिधिसम्बन्धी व्यवस्था छ ।
परिच्छेद ६ मा दण्ड सजायको व्यवस्था छ । दफा २१ मा प्रमाणपत्र नलिई छापाखाना साचालन गरेमा २२ मा झुटा विवरण दिएमा २३ किताब नबुझाएमा २४ मा उल्लेख गर्नुपर्ने कुरा उल्लेख नगरेमा दफा २६ मा अनधिकृत तवरले प्रकाशन प्रकाशित गर्ने दफा २७ प्रतिबन्धित प्रकाशन वा निषेधित प्रकाशन प्रकाशित गरेमा विभिन्न दण्ड सजाय गरिने उल्लेख छ ।
No comments:
Post a Comment